ویژگیهای كودكان چند معلولیتی

ویژگیها، تعریف، طبقه‌بندی و راهبردهای آموزشی

مقدمه

در عالم كودكان استثنایی، كودكان چند معلولیتی خود عالمی منحصر به فرد با ویژگیهای خاص خود را دارا هستند؛ بطوری كه آنان را نمی‌توان بطور مشخص در یك طبقه كاملاً مجزا با تعریفی ویژه قرار داد. چرا كه آنان ممكن است تركیبی از چند ویژگی را داشته باشند. مثلاً نابینا و ناشنواـ ناشنوا و عقب مانده ـ نابینا و عقب مانده ـ عقب مانده و فلج مغزی و ….. باشند. البته كودكان عقب مانده ذهنی شدید و عمیق معمولاً بیش از یك نوع معلولیت را دارا هستند. لذا در رده كودكان چند معلولیتی قرار می‌گیرند. ولی باید در نظر داشت كه یك كودك چند معلولیتی الزاماً عقب مانده‌ی ذهنی نیست و مصداق بارز آن « هلن كلر» می باشد كه خود جزو استثنائات و نوابغ می‌باشد. نكته مهم در این مقوله اینست كه با توجه به متفاوت بودن گونه‌های كودكان چند معلولیتی و پراكنش و وسعت نیازهای آموزشی آنها آموزش و پرورش این گروه از كودكان مجموعه‌ای از تخصصهای ویژه را طلب می‌كند؛ تا گوشه‌ای از نیازهای بی‌شمار این كودكان برآورده گردد.

تعریف

یكی از رایج‌ترین تعاریفی كه در خصوص كودكان چند معلولیتی از مقبولیت بیشتری برخوردار است، این است كه این كودكان را كسانی می‌دانند كه؛ به سبب شدت اختلالات جسمی، ذهنی و هیجانی یا تركیبی از آنها، نیاز به خدمات منظم آموزشی، پرورشی، روان‌شناختی، مددكاری اجتماعی و پزشكی دارند تا در حدود امكانات خویش بتوانند بطور موثر در اجتماع و فعالیتهای مرتبط شركت كنند. در واقع به حداكثر رشد توانائیهای خود دست یابند. این گونه كودكان ممكن است دارای محرومیتهای شدید كلامی، ادراكی، شناختی و یا برخی از رفتارهای عیر‌عادی مانند عدم توجه به محركهای مشخص، خود برانگیختگی، پرخاشگری مداوم و طولانی، نداشتن هیچ نوع كنترل كلامی و مانند آن باشند. همچنین برخی از آنان از نظر جسمی بسیار ضعیف و آسیب‌پذیر هستند.

درصد شیوع

با توجه به دشواری تعریف كودكان چند معلولیتی برآورد دقیق میزان شیوع آنان نیز مشكل می‌باشد. به هر حال شاید مناسب‌ترین تخمین میزان شیوع این گروه از كودكان، گزارش وزارت آموزش و پرورش امریكا ( 1985 ) باشد. این میزان برابر است با تقریباً 6/1 درصد از كل دانش‌آموزان استثنایی كه خدمات ویژه دریافت می‌كنند و دركل 7% درصد تمام دانش‌آموزان مدارس دولتی.

چگونگی شناسایی و طبقه‌بندی كودكان چند معلولیتی

معمولاً برخی از ویژگیهای كودكان چند معلولیتی آن چنان آشكار و واضح است كه در زمان تولد قابل رویت است. به همین جهت پزشك متخصص اطفال معمولاً برای شناسایی كودكان ویژه، سطح عملكرد نوزاد را در پنج طبقه مجزا كه « نظام شاخص آپگار» نام دارد، مطابق جدول 1ـ 1 اندازه‌گیری و ثبت می‌كند.

1ـ1 جدول نظام نمره‌ای ( شاخص ) آپگار

نوزادانی كه نمره‌ی آنها در نظام نمره‌ی آپگار بین 8 تا 10 باشد طبیعی و سالم هستند و گروهی كه نمره‌ی آنها كمتراز6 باشد دارای تأخیر در رشدو احتمالاً اختلال درسیستم عصبی مركزی هستند كه پیامد این رخداد معلولیت و گاهی چند معلولیتی می‌باشد. البته برای شناسایی كودكان چند معلولیتی از فاكتورهای دیگری هم ( به دلیل اهمیت موضوع و تشخیص ) استفاده می‌شود مانند: قد، وزن، دور سینه و سر.

رسیدگی اولیه و سریع

تشخیص به موقع و سریع كودكان چند معلولیتی، رسیدگی آنی و اولیه را امكان‌پذیر می‌سازد. هدف اصلی فراهم‌سازی خدمات فوری برای این كودكان، ایجاد تغییر رفتار در آنان است. البته در برنامه‌های رسیدگی آنی و اولیه، درگیر كردن والدین یك اصل است و همچنین برای این گونه خدمات نیاز به یك گروه خدماتی، اعم از معلم مودكان استثنایی، فیزیوتراپ، راهنمای شغلی، مربی تربیت بدنی، گفتار درمان، مددكار، پزشكان متخصص و كلیه كسانی كه به نحوی به این كودكان یاری می‌دهند، می‌باشد.

ویژگیهای كودكان چند معلولیتی

تعداد بی‌شماری از تركیب معلولیتها ممكن است وجود داشته باشد، اما برخی از این تركیبات بیش از بقیه خودنمایی می‌كند. مواردی كه در ذیل می‌آید جزء موارد فوق می‌باشد.

الف ـ كودكان چند معلولیتی با معلولیت عهده در عقب‌ماندگی ذهنی

كودكان فوق خود نیز به چند گروه تقسیم می‌شوند كه تعدادی از آنها بشرح ذیل است.

1ـ عقب ماندگی ذهنی و فلج مغزی

2ـ عقب ماندگی ذهنی و اختلال شنوایی

3ـ عقب ماندگی ذهنی و اختلال رفتاری

ب ـ كودكان چند معلولیتی با معلولیت عمده در اختلال رفتاری

1ـ اوتیسم ( در خود ماندگی )

اوتیسم ناتوانی عمومی، فزاینده، شدید و مادام العمری است كه اغلب در 3 سال اول زندگی ظاهر می‌شود و درصد شیوع آن پنج در ده هزار است.

2ـ اختلال رفتاری و اختلال شنوایی

مطالعات نشان می‌دهد كه هشت درصد از كودكان ناشنوا دارای هیجانی پنهان هستند و از هر ده هزار دانش‌آموز ناشنوا یك تا سه نفر از آنان اختلال هیجانی مشخصی را از خود بروز می‌دهند.

پ ـ كودكان چند معلولیتی با اختلالات حسی، بینایی و شنوایی

اگر كودك از هر دو حس بینایی و شنوایی محروم بوده و نیز دچار عقب‌ ماندگی ذهنی باشد فعالیت آموزشی و ترمیمی برای وی بسیار دشوار‌تر خواهد بود.

لذا این دست از كودكان، مربیان و آموزشهای خاص خود را طلب می‌كنند، كه بتوانند با استفاده از سایر حواس به ویژه حس لامسه رابطه مناسبی با جهان خارج برقرار كنند.

برنامه‌های آموزشی برای كودكان چند معلولیتی

این افراد نیازمند آن دست از برنامه‌ریزیهای آموزشی هستند كه بخش از زندگی آنان و والدین را تشكیل می‌دهد و در آن به اجتماعی شدن این كودكان توجه بیشتری مبذول می شود. برنامه رسمی این كودكان نسبتاً جدید است ( 1970 ) و هدف عمده آن عبارتست از: آموزش حفظ و مراقبت از خود، كسب استقلال و عدم وابستگی در افراد عقب مانده ذهنی شدید.

در برنامه‌ریزی آموزشی این گونه افراد توجه به نكات زیر ضروری است:

1ـ شناخت مراحل رشد در ابعاد مختلف

2ـ فراگیری رفتارها از ساده به مشكل

3ـ تجزیه یك رفتار پیچیده به رفتارهای ساده.

4ـ كاهش رفتارهای نامناسب و غلط

5ـ برداشتن قدمهای منظم آموزشی، هنگامی كه مربی رفتارهایی را كه باید آموزش داده شود مشخص نمود، لازم است در انجام مراحل زیر تلاش كافی مبذول دارد.

الف ـ مطالب و آگاهی‌های لازم را فراهم آورد

ب ـ امكانات توان‌بخشی را شناسایی و آماده كند.

ج ـ مطالب آموخته شده را در محلی مناسب نگهداری و بایگانی كند

دـ امكان تعمیم و بسط اطلاعات آموخته شده را فراهم سازد

هـ ـ در آموزش مطالب، مهارتهای جدید را بكار گیرد.

6ـ گسترش دوره‌های آموزشی مناسب. محتوای مطالب آموزشی باید به گونه‌ای باشد كه بتواند نیازهای ویژه و واقعی این افراد را فراهم آورد و از ویژگیهای زیر برخوردار باشد.

الف ـ هدف‌دار و تعریف شده            ب ـ انعطاف پذیر              ج ـ متنوع

7ـ خدمات جانبی،    دریافت خدمات از متخصصانی چون: پزشك، فیزیوتراپ، گفتار درمان، كار درمان، مشاور ومربی آموزشهای ویژه

8ـ ارزیابی عینی. برای بررسی موفقیت برنامه‌های آموزشی باید آنها را مورد ارزیابی دقیق بر مبنای روز، ماه و سال قرار داد. دراین مرحله باید مشخص نمود كه از كودك مبتلا به عقب‌ ماندگی شدید و چند معلولیتی از پیش از دبستان تا زمان بزرگسالی چه انتظاراتی را در زمینه‌هایی چون مفهوم آموزی، رفتارهای اجتماعی، تكلم، زبان، رشد حركتی، خودداری، مهارتهای تحصیلی و …. می‌توان داشت.

فهرست منابع و مآخذ

ـ دكتر سیف نراقی، مریم ـ دكتر نادری عزت‌الله ـ آموزش و پرورش كودكان استثنایی ـ چاپ سوم ـ 1374ـ تهران ـ انتشارات پیام نورـ 1374.

ـ جوادیان، مجتبی ( مترجم)، هالاهان، كافمن و دیگران ( مولفان ) كودكان استثنایی چاپ سوم، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی 1375.

ـ یاسایی، مهشید ( مترجم 9، ماسن، پاول، هنری و دیگران ( مولفان )، رشد و شخصیت كودك، چاپ دوم، تهران، نشر مركز، 1370

نظرات شما عزیزان:

جواد

ساعت6:15---26 آبان 1391

با سلام مطالب بسیار مفیدی بود

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: